Slim omgaan met water

Water opvangen & druppelirrigatie in de akkerbouw

Waarom?

In de akkerbouw groeit de laatste jaren de interesse voor druppelirrigatie. Druppelirrigatie biedt veel voordelen, maar weeg deze goed af tegen de nadelen.

In Zuidwest Nederland hebben we vanaf 2019 op Proefboerderij Rusthoeve veel ervaring opgedaan met het aanleggen van druppelirrigatie. Veel in zaaiuien maar ook in aardappelen. Soms ook in combinatie met het geven van meststoffen (fertigatie).

Water opvangen en conserveren

Hoewel de zomers droger worden, valt er in de winter vaak nog veel regen. In plaats van dit water via drains af te voeren, is het mogelijk om het tijdelijk op te slaan in een bassin.
Voorwaarde is dat het water van goede kwaliteit is (een lage EC-waarde). Door drainwater in de winter te verzamelen en naar een opslag te pompen, creëert u een duurzame buffer. Met debietmetingen krijgt u inzicht in de hoeveelheid beschikbaar water per perceel.
Voordelen:
• Onafhankelijker van externe bronnen
• Betere benutting van regenwater
• Minder risico op verzilting

Figuur: Drainwater uit winterse neerslag wordt via een verzamelput met dompelpomp opgeslagen in een bassin. In de zomer wordt dit water hergebruikt via druppelirrigatie.

Druppelirrigatie: zuinig en doelgericht

Druppelirrigatie is ook goed te combineren met het geven van meststoffen (fertigatie).

Voordelen:
• Een uniforme watergift over het gehele perceel.
• Het systeem is niet windgevoelig en ook plekken die met een haspel moeilijk bereikbaar zijn doen mee.
• Druppelirrigatie vraagt ook (veel) minder energie dan haspelberegening.
• De dosering van water kan snel worden aangepast aan veranderende omstandigheden.
• Het gewas kan de nutriënten in de bodem beter benutten dan in een droge bodem.
• Ook kan fertigatie leiden tot een hoge efficiëntie voor bijmesten. Dit kan leiden tot efficiënt gebruik van water en meststoffen en geeft daardoor minder emissie naar grond- en oppervlaktewater.
• De meeropbrengsten van druppelirrigatie kunnen in droge jaren spectaculair zijn: in 2023 bijvoorbeeld gaf druppelirrigatie op klei ten opzichte van boomberegening een meeropbrengst van 12 ton/ha. Maar in 2024 (waarin het groeiseizoen natter was dan in 2023) was het verschil maar 2,5 ton/ha. Fertigatie met 85 mm water gaf in 2023 bijna 20 ton meer uien per ha ten opzichte van alleen druppelirrigatie. In 2024 gaf fertigatie met 60 mm water bijna 6 ton uien per ha meer dan alleen irrigatie. In pootaardappelen is een tendens waargenomen naar meer knollen per plant. Bij aardappelen zagen we dat bij goede irrigatie een stikstofgift van 70% dezelfde opbrengst gaf als 100% stikstof.

• Doordat het gewas droog blijft kan de ziektedruk lager zijn.
• Het systeem is te automatiseren en te digitaliseren waardoor optimaal water gegeven kan worden (QMS).

Figuur: QMS Water koppelt sensoren, weersverwachting en teeltkennis aan automatische irrigatiesturing – per perceel en per dag.

Wat werkt goed? (do’s)

• Gebruik drainwater uit de winter als bron
  • Zorg voor voldoende opslagcapaciteit (m³/ha)
  • Leg druppelslangen ondergronds voor bescherming
  • Monitor EC en bodemvocht, werk met sensoren
  • Stem irrigatie af op grondsoort en gewas
  • Gebruik automatische sturing waar mogelijk

Wat kan mis gaan? (don’ts)

Nadelen:
• Aanleg besluit je al ver voor het groeiseizoen. Een haspel gebruik je pas als het echt droog is, maar dit systeem moet elk jaar vooraf worden aangelegd – ongeacht het weer.
• Je moet beschikken over zoet water. Zie ook het hoofdstuk over waterconservering.
• Bij gebruik van ijzerhoudend water kan ijzerafzetting en verstopping van de druppelslangen optreden.
• Je moet de meeropbrengst ook beoordelen over meerdere jaren; bij natte jaren zal de financiële meeropbrengst lager zijn.
• Fertigatie is lastig toepasbaar in een nat jaar, omdat er dan vaak geen water wordt gegeven.
• Druppelirrigatie kost geld, net als wateropvang. Ook de controle tijdens het seizoen vraagt tijd en arbeid.
• Ook het opruimen van de slangen kost tijd en geld, juist in een drukke periode (de oogsttijd).

Stappenplan:
Wie de aanleg van druppelirrigatie of fertigatie overweegt, doet er goed aan om de volgende stappen en aandachtspunten te hanteren:
• Onderzoek de kwaliteit van het beschikbare water.
• Maak een gedetailleerde berekening voor de benodigde pompcapaciteit op basis van de gewenste maximale watergift per dag en de totale oppervlakte.
• Bedenk dat het toedienen van meststoffen een aparte fertigatie-unit vraagt en vaak ook duurdere vloeibare meststoffen.
• Maak een meerjarige kosten-batenanalyse; het rendement kan immers sterk fluctueren tussen jaren.
• Systemen voor druppelirrigatie dan wel fertigatie zijn gevoelig voor beschadiging. Dit vraagt veel controletijd. In de praktijk is dit vaak de reden dat er toch sneller voor een haspel wordt gekozen.
• Maar als zoet water schaars is, is druppelirrigatie altijd de meest efficiënte methode van toedienen.

Meer weten?

Delphy en Proefboerderij Rusthoeve doen praktijkonderzoek naar waterbeheer in de Zuidwestelijke Delta. Deze brochure geeft alleen de hoofdlijnen.

Wilt u weten hoe u dit op uw bedrijf kunt toepassen?

Ga naar:  www.rusthoeve.nl   of  www.delphy.nl

of neem contact op  via mail met akkerbouw.zw@delphy.nl